Projectbesluit Eilandweg

3.2 Historische en landschappelijke context

Verbinding tussen meren

Het grote ongerepte en drassige veengebied dat nu Waterland heet, werd vanaf de tiende eeuw ontgonnen in blokken met een opstrekkende verkaveling. De blokken waren relatief klein, met een onderling afwijkende kavelrichting. Door de afwatering van het gebied droogde het veen uit en klonk het in. Hierdoor daalde het land snel.

In de twaalfde en dertiende eeuw werd het gebied geteisterd door enorme overstromingen. Tal van meren en geulen zijn in die tijd ontstaan. Om verdere overstromingen te voorkomen, legden de boeren dijken aan. Het land was echter te drassig geworden voor akkerbouw. Er ontstond een overschakeling op veeteelt, waardoor het karakteristieke weidegebied van Waterland kon ontstaan.

Bewoners gingen zich langzamerhand meer toeleggen op handel en scheepvaart, het belang van de landbouw nam af. Het dorp Broek in Waterland werd aan een waterloop gevestigd dat het Belmermeer, het Broekermeer en het Noordmeer verbond. De bebouwing was als lint met name langs de oostelijke oever van deze waterloop gevestigd.

Deze vroege lintbebouwing aan het water is in Broek in Waterland nog steeds herkenbaar.

Lintbebouwing aan het water, verbinding tussen meren

Rond het Havenrak

In de zeventiende eeuw ontstond door het droogmalen van de Broekermeer een kleine restruimte, het havenrak. De bebouwing concentreerde zich rond dit water. Het relatief lichte hout leende zich prima als bouwmateriaal op de drassige en slappe bodem. Op enkele plaatsen ontstonden achter de woonhuizen karakteristiek 'vierkanten', die mogelijk als stal voor vee en opslagplaats voor hooi dienden.

Herkenbaar voor identiteit van Broek in Waterland:

• Open karakter, beperkte scheiding tussen privé en openbaar, karakteristieke transparante hekwerken.
• Veel groen in voortuinen en openbaar gebied: groen karakter.
• Sloten tussen de bebouwing door.

Rond het Havenrak

Tramweg en verdichting

Het karakteristieke historische dorpsgezicht is het welvarende deel van Broek. De achttiende eeuw was de glorietijd van Broek. Door beleggingen en rente, verworven door handel- en scheepvaart, groeide de rijkdom gestaag. Huizen werden verrijkt met pronkgevels. De huizen waren geschilderd in allerlei kleuren. Pas later in de 20ste eeuw kreeg de tint grijs bij de houten huizen de overhand, een op natuursteen gelijkende kleur.

Ruimtelijk kenmerkt het dorp zich nog steeds als lintbebouwing met een aantal zijstraten. De tramweg, uit de late negentiende eeuw, zorgt voor verdichting rond dit gedeelte van het dorp. De Zesstedenvaart uit 1661, een kanaal dat Broek verbond met Amsterdam en vijf andere Noord-Hollandse steden.

Herkenbaar voor identiteit van Broek in Waterland:

• Historisch tracé van trambaan en trekvaart.
• Traditionele bouwstijl, natuurlijk materiaalgebruik, kleurgebruik.

Tramweg en verdichting

Doorsnijding van het dorp

Met het verdwijnen van de tramweg en de komst van de provinciale weg in 1938 wordt het dorp in twee gedeelten verdeeld.

Vooral in de jaren zeventig werd Broek in Waterland uitgebreid met diverse nieuwbouwwijken. In opzet wijken deze sterk af van de historische bebouwing.

• Herkenbaar voor identiteit van Broek in Waterland:
• Trekvaart als beeldbepalende lijn langs route door het dorp.
• Nu onduidelijke ruimtelijke relaties tussen beide delen van het dorp, met verstopte oversteken en ongedefinieerde restruimtes.
• Uitbreidingsbuurten zijn door architectuur, materiaal en kleurgebruik samenhangend, maar zeer afwijkend van de identiteit van het historische Broek. Vanuit het landschap is de bebouwingsrand 'groen'.

Doorsnijding van het dorp

Schatkaart

Broek in Waterland kent een geheel eigen ruimtelijke structuur, met sterke cultuur-historische kenmerken en belangrijke ruimtelijke kwaliteiten. De historische en landschappelijke analyse geeft aan dat Broek in Waterland bestaat uit een aantal belangrijke structuurdragers. De schatkaart laat het bijzondere van het dorp en haar omgeving zien, gegroeid in de jaren, nu nog steeds herkenbaar en een belangrijke inspiratiebron voor toekomstige ontwikkelingen: de ligging aan het water, de historische lintbebouwing in de kern, het veenweidegebied, de karakteristieke bebouwingsstructuur, bijzondere plekken en ruimtelijke relaties.

Schatkaart